Basa Ngoko

Unggah-ungguh basa Jawi saged dipunperang dados kalih inggih menika ragam Ngoko kaliyan ragam Krama. Miturut Wibawa dkk (2004: 49), Ragam Ngoko inggih menika wujud unggah-ungguhing basa Jawi kanthi ngginakaken tembung-tembung Ngoko. Mekaten ugi ater-ater, seselan, tuwin panambangipun inggih Ngoko. Wonten malih pangertosan ragam Ngoko saking Baoesastra DJawi (1939: 422), Ngoko kn: tanpa tata basa (pakoermatan) toemrap oenggah-oenggoehing basa (tetemboengan). Pamanggih sanesipun ragam Ngoko inggih menika ragam basa Jawi ingkang namung ngangge leksikon utawa kosakata Ngoko, mekaten ugi kaliyan afiks-ipun  ngangge afiks Ngoko (tuladhanipun di-, -e, lan –ake) (Sasangka, 2006: 94).

Ragam Ngoko menika wonten warni kalih, Ngoko Lugu lan Ngoko Alus. Ragam Ngoko Lugu inggih menika wujud unggah-ungguhing basa Jawi ingkang sadaya tembung-tembungipun ingkang rinonce ing ukara ngginakaken Ngoko sarta babarpisan mboten dipunlebeti tembung Krama Lugu, Krama Alus, utawi tembung Madya. Tembung-tembung Ngoko mekaten wau dipunterapaken dhateng tiyang gineman (01), ingkang dipunajak gineman(02), utawi ingkang dipunrembag (03) (Wibawa dkk. 2004: 49).

 Ragam Ngoko alus inggih menika unggah-ungguhing basa Jawi ingkang pangroncenipun ukara mboten namung ngginakaken tembung-tembung ngoko kemawon, ananging ugi ngginakaken tembung Krama utawi Krama Alus (Wibawa dkk. 2004: 50). Saking pangertosan ragam ngoko wonten ing nginggil menika saged dipunpendhet katrangan bilih ragam Ngoko tembung-tembung, ater-ater, seselan ugi panambangipun ngginakaken ragam Ngoko sadaya. Wonten Ngoko Alus menika boten namung ngginakaken tembung Ngoko, ananging ugi ngginakaken tembung Krama. Tembung Krama wonten ing ukara Ngoko Alus menika namung dipunginakaken kangge raos kurmat kemawon dhumateng tiyang ingkang langkung sepuh menapa langkung dipunkurmati.